Fatima Mernissi Leerstoel

Inleiding

Op 30 november 2015 overleed Fatima Mernissi. Fatima Mernissi was een vooraanstaande Marokkaanse sociologe die van groot belang was in de ontwikkeling van het feminisme in de moslimwereld. Haar boek uit 1975, Achter de sluier: De islam en de strijd tussen de seksen, leverde haar de bijnaam Simone de Beauvoir van de Maghreb op. The Guardian riep haar uit tot een van de honderd invloedrijkste Arabische vrouwen. Haar oeuvre verkent de relatie tussen macht, gender en islam en slaat bruggen tussen het Westen en de Arabische wereld.

Vanuit de context van de stad Brussel en aansluitend op de waarden van de VUB inspireert het gedachtegoed van Fatima Mernissi tot interdisciplinair academische onderzoek en een maatschappelijk verbindend programma van publieke lezingen en workshops over macht, gender en islam. In maart 2017 startte zo een eerste lezingenreeks met vernieuwende visies en kritische stemmen als springplank naar een constructieve samenleving in Brussel. Hiermee creëert de leerstoel een kader voor een open dialoog met opiniemakers, middenveldorganisaties, kunstenaars, activisten, jongeren enzovoort.

In opdracht van VUB maakte beeldend kunstenares Saddie Choua speciaal voor de Fatima Mernissi Leerstoel een indrukwekkend artistiek filmportret over Fatima Mernissi met als titel Je crois qu’il y a une confusion chez vous. Vous croyez que moi je veux vous imiter. #FatimaMernissi

De Fatima Mernissi Leerstoel is een initiatief van RHEA - Expertisecentrum gender, diversiteit en intersectionaliteit.

Doelstellingen

De Fatima Mernissi Leerstoel heeft een academische en een samenlevingsgeoriënteerde pijler. Binnen de academische pijler zal er wetenschappelijk onderzoek opgezet worden met volgende aandachtspunten:

De zogenaamde ‘moslimkwestie’, met name de framing van macht, gender en islam in de actuele wetenschappelijke en maatschappelijk debatten. Hierbij is er bijzondere aandacht voor vernieuwende en kritische stemmen.
Identiteit en identiteitsbeleving onder de moslimpopulaties in Europa, met bijzondere aandacht voor de jongeren. Hier focussen we op nieuwe ideeën en praktijken die groeien binnen de moslimpopulaties zelf. Het betreft onder meer identiteitsvorming en de invulling van ‘mannelijkheid’ en ‘vrouwelijkheid’, van ‘feminisme’ en ‘islam’.
Mogelijkheden en beperkingen van de huidige politieke structuren en culturen van de hedendaagse liberale democratieën in het licht van de integratie van de islam in Europa
Brussel en haar verscheidene dynamieken en gemeenschappen.

De tweede, samenlevingsgeoriënteerde pijler behelst een dialoog tussen wetenschap en samenleving (opiniemakers, middenveldorganisaties, kunstenaars, activisten en belanghebbenden allerhande) over het brede thema macht, gender en islam.

Binnen de academische wereld zijn al heel wat onderzoekers en denkers werkzaam rond deze thema’s, waarbij zij de islam kritisch interpreteren en de rol van gender, macht en religie bij samenlevingsproblemen onder de loep nemen. De kennis die hier geproduceerd wordt, is echter niet altijd bereikbaar voor een breed publiek. Ook het onderzoek dat zal opgestart worden in het kader van de leerstoel mag niet op de VUB-campus blijven en moet een belangrijke rol kunnen spelen in het bevorderen van het samenleven in een stad als Brussel. Bovendien worden ook in het middenveld reeds verschillende initiatieven ontwikkeld om de islam kritisch te herdenken en op zoek te gaan naar manieren om het samenleven op een positieve manier vorm te geven. Door het creëren van een platform voor maatschappelijk debat menen wij dat VUB een belangrijke en constructieve bijdrage kan leveren in een wederzijdse kennisuitwisseling.

Een belangrijke katalysator hierbij is een jaarlijkse activiteitenreeks Academia meets Society waarmee we een forum creëren voor vernieuwende, kritische stemmen die we als grondstof aanbieden voor activistische, beleidsgeoriënteerde of artistieke activiteiten. Sinds 2017 geeft leerstoelhouder Iman Lechkar vorm aan deze activiteitenreeks.

2017: Slam the City. Het project Slam the City vertrok vanuit de nood om positieve dynamieken te creëren die oplossingen bieden voor cruciale samenlevingsvraagstukken die op de grootstad inbeuken. Slam the city verwijst naar het gebons waarmee de grootstad Brussel geconfronteerd wordt en biedt een forum aan om die energie op een constructieve en creatieve manier aan te wenden om een inclusiever en samenhangender Brussels weefsel te creëren.
2018: De Fatima Mernissi Boekenkaravaan. De Fatima Mernissi boekenkaravaan wilde door middel van literatuur Brusselse jongeren kennis laten maken met een artistieke en maatschappelijk relevante discipline en hen inspireren door hen in dialoog te laten gaan met verschillende auteurs, in het bijzonder Vlaams-Marokkaanse auteurs. Het project vond haar inspiratie in de burgerkaravaan (caravane civique) die Fatima Mernissi oprichtte om kansarme burgers te versterken in hun ontwikkeling en burgerschap.
2019: Vergeten koninginnen: vrouwen aan de macht. Vergeten koninginnen is geïnspireerd op een van de boeken van Fatima Mernissi, namelijk Sultanes oubliées, Femmes chefs d'Etat en Islam of in het Nederlands: Sultanes, de macht van vrouwen in de wereld van de islam. Fatima Mernissi onderstreepte in het boek de sterke traditie van vrouwelijke leiders in de islamitische wereld. In een driedelige activiteitenreeks over vrouwen en macht wil het project inzoomen op mechanismen die ervoor zorgen dat de mannelijk elite blijft voortbestaan en versterkt wordt, en daardoor het vrouwelijke potentieel beknot of onzichtbaar maakt. ‘Vergeten Koninginnen’ beoogt door middel van laagdrempelige lunchgesprekken en grotere publieke evenementen met Marokkaanse, Belgische en internationale sprekers, Brussel te informeren over onzichtbare mechanismen die zowel in het Westen als in de Arabische wereld verhinderen dat vrouwen gelijk behandeld worden. Tot slot brengen de concerten vergeten of ongekende koninginnen op het podium die de kracht van vrouwen bezingen en erin slagen om verschillende gemeenschappen te ontroeren en te verbinden.

Titularis: Iman Lechkar

Iman Lechkar heeft een master in de toegepaste vertaalkunde Engels-Spaans-Arabisch, een MaNaMa in Internationale betrekkingen en diplomatie en een doctoraat in de sociale en culturele antropologie. Haar taalkundige en mens-, cultuur- en sociaalwetenschappelijke expertise zorgt ervoor dat ze vanuit een interdisciplinaire kijk maatschappelijke tendensen kan analyseren en onderwijzen. Haar betrokkenheid situeert zich voornamelijk in het hoger onderwijs. Zij heeft doctoraal en postdoctoraal onderzoek verricht aan de KULeuven en lesgegeven aan Odisee hogeschool binnen de opleiding sociaal werk.

Iman Lechkar onderzoekt islamvormen in het Westen en is gespecialiseerd in de antropologie van de islam, multiculturaliteit, kritische theorie, gendertheorie, islamitische studies, en in de politiek en geschiedenis van het Midden-Oosten. Zowel in haar onderzoek als in haar lessen probeert Iman Lechkar verschillende intellectuele, sociale, culturele en historische tradities te verbinden.
Tot slot is ze ook betrokken in het maatschappelijk middenveld in Brussel en Antwerpen waar ze er het debat rond islam, diversiteit en minderheden in de Belgische context mee tracht vorm te geven.